Sprzęt | Jak zbudować własny kartridż dla 8bitowego Atari XL/XE?

Kiedy zostałem posiadaczem Atari 130XE w 1988 roku, wgrywanie gier i programów z taśm magnetofonowych było standardem. Pewnego  wakacyjnego dnia o ile się nie mylę pod koniec lat 80tych, został mi zaprezentowany kartridż z grą pt. “Star Raiders“. Niemalże magiczne pudełko dzięki któremu nie musiałem czekać na wgranie gry. Zawsze marzyłem aby mieć swoje ulubione tytuły symulacyjne z którymi spędzałem większość czasu przy moim Atari właśnie na tym nośniku.Standardów biorąc pod uwagę budowę kartridżów dla “małego Atari” jest naprawdę wiele. Używają one różnych komponentów, mają inne wielkości pamięci i sposoby jej przełączania. Ciężko znaleźć uniwersalne rozwiązanie sprawdzające się w każdym zastosowaniu.

Pojawił się jeden moim zdaniem bardzo ciekawy i jak się okazało kompleksowy projekt pozwalający zbudowanie kartridżów od podstaw i zamknięcie ich w bardzo estetycznych i stylowych obudowach. Stało się tak dzięki pracy wielu osób, które udostępniły sam projekt całkowicie darmowo. Mowa o osobach udzielających się na forach w społeczności Atari i kryjących się pod nickami “ccwrc” oraz “x_angel” (pisownia oryginalna). Osoby te zaprojektowały płytkę PCB pasującą do obudów WB/XEGS. Sam projekt oraz wykaz wszystkich części oraz potrzebnego oprogramowania udostępnili w poniższym wątku na forum AtariOnLine. Warto wspomnieć że oprogramowanie dostosowanie do tego projektu napisał “andrewm0374”. W tekście poniżej oraz materiale wideo postaram się przedstawić szczegółowe informacje jak ja wykonałem swoje kartridże spełniając jednocześnie marzenie z lat dziecięcych.

Atari cart xl xeWszystkie chipy oraz rezystor umieściłem na tzw. podstawkach DIP

Swoje płytki PCB które użyłem w projekcie nie zlecałem do wykonania na podstawie udostępnionego przez Twórców projektu. Kupiłem je bezpośrednio od “x_angel-a”. Ze względu na fakt, że nie miałem na stanie dostępnych wszystkich elementów potrzebnych do wykonania układu, zdecydowałem się na umieszczenie podstawek DIP. Takie podejście do tematu pozwoliło mi na pewne eksperymenty z elementami układowymi, które jeśli potrzeba mogę w łatwy sposób zdemontować. Poniżej znajdziecie wykaz elementów których użyłem w swoich kartridżach.

Komponenty oraz akcesoria potrzebne do wykonania projektu:

  • Płytka drukowana „Atari custom WB/XEGS PCB” – twórcy projektu CCWRC oraz x_angel
  • Pakiet rezystorów drabinkowych 8 pinowych [10K Ohm]
  • Trzy kondensatory SMD 100nF
  • Układ SN74HC574N
  • Układ GAL16V8D-25QP
  • Pamięć FLASH SST 39SF020A 70-4C-PHE
  • Obudowa kartridża XEGS – Sikor Soft (najlepsze obudowy jakie posiadam dla własnych cartów)
  • Programator TL866 II Plus
  • Oprogramowania do składania ROMów oraz wsad wymagany dla GALa

Atari cart xl xeMoje amatorskie umiejętności lutowania, są wystarczające do ukończenia tego projektu :)

Największym wyzwaniem jeśli chodzi o lutowanie, było dla mnie precyzyjne umieszczenie bardzo małych kondensatorów SMD. Wlutowanie podstawek pod układy GAL, pamięć FLASH czy układ zatrzaskujący część adresu nie stanowiło większego wyzwania. Sam projekt płytki został dobrze przemyślany, miejsca lutownicze są dość duże. Zdecydowałem się również na wlutowanie podstawek pod rezystory drabinkowe. W momencie lutowania nie miałem ich na stanie, kiedy dotarły zostały zamontowane w podstawkach.  Jako pamięci FLASH użyłem nowych SST 39SF020A 70-4C-PHE o pojemności 256KB. Przestrzegam w tym miejscu przed chińskimi tanimi pamięciami często pochodzącymi z demontażu. Bywają takie sytuacje że takie “używki” nie są w pełni sprawne i komplikują nam mocno ukończenie projektu. Osobiście kupiłem nowe pamięci od europejskiego dystrybutora i nie miałem z nimi żadnych złych przygód.

Musimy zaprogramować dla każdego kartridża dwa układy, GAL16V8D-25QP (do którego twórcy udostępnili nam wkład) oraz samą pamięć FLASH. Szczegółowe instrukcje jak to wykonuje są dostępne w materiale wideo udostępnionym na samym dole tego tekstu. Używam do tego programatora TL866 II Plus. Warto zwrócić uwagę że dysponując 256kb (moje układy pamięci), mamy możliwość umieszczenia większej ilości gier i programów. Wyboru ładowanej gry dokonujemy za pomocą klawiatury z “menu kartridża”. Osobiście jednak chciałem mieć swoje ulubione tytuły na oddzielnych nośnikach. Obraz “ROM” przygotowujemy z plików z rozszerzeniem “XEX”. Kartridż jest tak skonstruowany, że cała gra ładowana jest do pamięci Atari. Jednocześnie wyłączany jest BASIC, nie mamy więc możliwości ładowania gier i programów napisanych w tym języku programowania. Jeśli umieszczamy jedną grę czy program na nośniku, mamy możliwość przy programowaniu wyboru “autoloadingu” z pominięciem “menu kartridża”. Przy umieszczeniu większych gier zajmujących powyżej 64KB, trzeba mieć Atari wyposażone w większą ilość pamięci RAM. Cała gra czy program jak napisałem wcześniej ładowany jest bezpośrednio do pamięci komputera.

Atari cart xl xeEtykiety drukuje na drukarce laserowej z użyciem błyszczącego papieru o gramaturze 130

Kiedy mamy już gotową elektronikę, czas zająć się kwestią czysto wizualną kartridżów. Ze względu że przygotowałem same symulatory które są dość złożonymi grami, postanowiłem dla każdego tytułu przygotować dwie etykiety. Przednia ogólnie rzecz biorąc z grafiką, tylna ze skróconą instrukcją obsługi oraz “klawiszologią”. Sam wzór etykiet jest mocno inspirowany oryginalnymi etykietami XEGS. Wykonałem je samodzielnie (patrz zamieszczony materiał wideo). Zdecydowałem się je wydrukować na swojej kolorowej drukarce laserowej z użyciem śliskiego połyskującego papieru o gramaturze 130. Do tego po samym wydruku zabezpieczyłem etykiety bezbarwnym lakierem UV. Używając rewelacyjnych obudów od Sikora (dostępny test w portalu RetroNaGazie), miałem możliwość umieszczenia dwóch etykiet na samej obudowie. Wszystko idealnie jest spasowanie a wynik finalny możecie ocenić sami.

Atari cart xl xeKartridże w całej okazałości :)

Podsumowując jesteśmy w stanie zbudować bardzo funkcjonalne i dobrze prezentujące się kartridże dla 8bitowego Atari. Moim zdaniem jest to nie lada gratka dla fanów tej zacnej “maszyny”. Warto docenić wkład Twórców wymienionych na początku tego artykułu oraz ich bezinteresowne udostępnienie projektu. Dodatkowo komponenty zostały przez niech tak dobrane, aby były kompatybilne z wszystkimi modelami Atari XL/XE (w tym Atari 400, 800 czy XEGS).  Idealną tzw. “wisienką na torcie” jest opracowanie przez Sikora bardzo dobrych obudów pasujących pod sam projekt płytek PCB (oraz do wszystkich wymienionych modeli Atari). Przy odrobinie umiejętności manualnych oraz graficznych, możemy wykonać kartridże nie odbiegające wykonaniem od oryginałów wydawanych w latach 80tych.

Atari cart xl xe

Tylne etykiety z instrukcjami oraz z tzw. “klawiszologią”

Jednocześnie musimy zdawać sobie sprawę z pewnych ograniczeń wynikających z braku możliwości obsługi gier w BASIC-u i konieczności ładowania całego programu do pamięci Atari. Używając plików “XEX” nie jesteśmy w wstanie przygotować gier czy programów wielodyskowych, które są dostępne jedynie w formacie “ATR” czy “XFD”. Ogólnie jednak jestem bardzo zadowolony z przygotowanych kartridżów. Bardzo się cieszę że mogłem spełnić marzenie z lat dziecięcych i cieszyć się ulubionymi tytułami które posiadam w oryginalnych wersjach pudełkowych (dyskietki 5,25′). Życzę Wam abyście mieli tyle frajdy co ja przygotowując i korzystając z nich na co dzień. Jednocześnie zapraszam Was do obejrzenia przygotowanego poniżej materiału wideo.

Paweł “nowy80Retro” Nowak

MATERIAŁ VIDEO


wersja angielska

O nowy80Retro 41 artykułów
Redaktor filmowiec (dużo nagrywa, mało pisze) Ulubione gatunki: symulatory, strategie, trochę RPG Posiadane platformy: Atari 7800, Atari 130XE, Atari 800XL, Atari MegaSTE, Atari TT, Atari Jaguar, Atari Lynx, Amiga 4000D, Amiga 2000, Amiga CD32, Amstrad CPC 6128, Commodore64.